Biến chủng Omicron đang bùng nổ – phân tích mức độ nguy hiểm và lây lan của Omicron

Dữ liệu ban đầu cho thấy biến thể mới có thể ít nghiêm trọng và gây ít tử vong hơn – nhưng các bệnh viện đang có nguy cơ quá tải

Bắt đầu từ năm nay, biến thể Omicron tăng số lượng ca nhiễm COVID-19 trên khắp Châu Âu, Bắc Mỹ, Châu Phi và Úc. Với số lượng lớn người bị nhiễm bệnh hoặc đang trong tình trạng cách ly, hàng chục nghìn chuyến bay và chuyến tàu đã bị hủy bỏ, công ty và trường học vẫn tạm dừng. Trước đó, khi các ca nhiễm tăng nhanh đáng sợ, việc phong tỏa được thực hiện nghiêm ngặt. Nhưng bây giờ, nhiều nước đang dựa vào các chỉ định ban đầu rằng vắc xin vẫn bảo vệ khỏi bệnh nặng và Omicron có thể là một biến thể nhẹ hơn.

Đó là một đánh cược mạo hiểm, bởi vì các nhà khoa học vẫn không thể dự đoán được con số cuối cùng của Omicron. Dữ liệu ban đầu từ Nam Phi, Đan Mạch và Vương quốc Anh cho thấy nó có thể gây ra bệnh ít nghiêm trọng hơn, nhưng chúng cũng chưa hoàn toàn chắc chắn. Và ngay cả những ca nhiễm ít nghiêm trọng hơn cũng có thể làm quá tải các bệnh viện.

Omicron khác với các biến thể trước như thế nào?

Chỉ 6 tuần sau khi được phát hiện, rõ ràng là chủng mới hoạt động rất khác so với những chủng trước đó. Các nghiên cứu ban đầu của một số nhóm đã gợi ý rằng Omicron nhân lên trong tế bào phổi kém hơn so với các biến thể khác, và hai nghiên cứu mới đã đề xuất một cơ chế khả thi dựa trên cách nó xâm nhập vào tế bào người.

SARS-CoV-2 có hai đường xâm nhập. Sau khi liên kết với ACE2, một protein thụ thể trên bề mặt tế bào, các phần tử virus có thể kết hợp trực tiếp với tế bào trong khi một protein khác của người được gọi là TMPRSS2 phân cắt protein gai trên bề mặt của virus. Ở con đường thứ hai, sau khi liên kết với ACE2, virus có thể bị thực bào bằng endosome. Sau đó, vi rút thoát vào tế bào chất của tế bào với sự trợ giúp của các protein phân cắt cathepsin. Các nghiên cứu ban đầu trong phòng thí nghiệm cho thấy TMPRSS2 phân cắt protein gai của Omicron kém hiệu quả hơn so với các biến thể khác, cản trở con đường xâm nhập đầu tiên. Các tế bào bị nhiễm Omicron cũng có thể ít có khả năng kết hợp với các tế bào lân cận để tạo hợp bào. Nhà virus học Marion Koopmans thuộc Trung tâm Y tế Erasmus cho biết: “Hiện tại, các dữ liệu tổng hợp dường như cho thấy hậu quả lâm sàng ít nghiêm trọng hơn, có thể do những thay đổi về cách thức lây nhiễm của virus và loại tế bào mà chúng lây nhiễm”.

Liệu những thay đổi trong đặc tính sinh học virus có thể giải thích tại sao Omicron lại lây lan nhanh như vậy không?

Có khả năng. Có thể các thay đổi này đã rút ngắn thời gian từ khi tiếp xúc đến khi bắt đầu các triệu chứng, nghiên cứu cho thấy chỉ 3 ngày đối với Omicron, giảm từ khoảng 4 ngày đối với Delta và hơn 5 ngày đối với các biến thể trước đó. Điều này có thể góp phần vào sự gia tăng mạnh mẽ về số trường hợp COVID-19. Nhưng những thay đổi khác cũng có thể đóng một vai trò nào đó.

Một là khả năng tránh được miễn dịch tạo ra do đã từng mắc bệnh hoặc do tiêm vắc xin của biến thể. Một nghiên cứu về lây lan của SARS-CoV-2 trong gần 12.000 hộ gia đình ở Đan Mạch cung cấp một số bằng chứng rõ ràng về lợi thế của Omicron. Nghiên cứu cho thấy trong các hộ gia đình có ổ dịch Delta, những người chưa được tiêm phòng có nguy cơ bị nhiễm bệnh cao gấp đôi so với những người đã được tiêm phòng đầy đủ. Trong các hộ gia đình bị Omicron tấn công, những người chưa được tiêm phòng và được tiêm phòng đầy đủ có nguy cơ nhiễm vi rút gần như ngang nhau.

Điều đó không có nghĩa là các liều vắc xin COVID-19 không có tác dụng; các dữ liệu khác cho thấy rõ ràng chúng vẫn ngăn ngừa được bệnh nặng. Và trong nghiên cứu ở Đan Mạch,mũi tiêm tăng cường làm giảm một nửa nguy cơ nhiễm trùng do Omicron. Tiêm phòng cũng làm giảm nguy cơ lây nhiễm cho người khác của người bị bệnh. Đối với cả hai biến thể, người không được chủng ngừa có nguy cơ lây nhiễm cho một thành viên khác trong gia đình cao hơn 41% so với một trường hợp đã được tiêm chủng đầy đủ.

Nếu vi rút nhân lên dễ dàng ở đường hô hấp trên, nó có thể dễ dàng bị tống ra ngoài không khí xung quanh hơn, khiến nó có nhiều khả năng gây ra các sự kiện siêu lây lan hơn. Và nếu nó thực sự gây ra bệnh nhẹ hơn, ngay cả những người nhiễm nhiều vi rút cũng có thể có ít triệu chứng, khiến họ có nhiều khả năng đi ra ngoài và lây lan hơn. Nếu vậy, việc cấm tụ tập đông người và đóng cửa hộp đêm và nhà hàng có thể thậm chí còn hiệu quả hơn trong việc làm chậm sự lây lan của Omicron hơn so với các biến thể trước đó.

Có phải Omicron có tỷ lệ bệnh nhân nhập viện hơn các biến thể trước đó không?

Dữ liệu từ Nam Phi, nơi mà số ca nhiễm đã bắt đầu giảm, cho thấy Omicron gây 1/3 số người nhập viện so với biến thể Delta. Nhưng các đợt nhiễm bệnh trước đây và dân số tương đối trẻ của quốc gia này có thể đã giúp tỷ lệ các ca bệnh nặng ở mức thấp.

Dữ liệu ban đầu của bệnh viện từ Anh và Đan Mạch cũng cho thấy các trường hợp Omicron ít nghiêm trọng hơn. Nhưng những quốc gia đó có tỷ lệ tiêm chủng cao, và ở đó, Omicron đã lây lan nhanh nhất ở những người trẻ tuổi. Các trường hợp nghiêm trọng có thể gia tăng sau các bữa tiệc trong kỳ nghỉ lễ nơi họp mặt mọi người ở mọi lứa tuổi.

Hơn nữa, Omicron có thể gây ra mất nước do sốt, nôn mửa, tiêu chảy và có thể làm trầm trọng thêm các bệnh khác như bệnh tiểu đường. Những trường hợp như vậy cần ít chăm sóc đặc biệt hơn, nhưng vẫn có thể làm các bệnh viện quá tải.

Mức độ nghiêm trọng của Omicron ở những người “chưa có miễn dịch” — chưa được tiêm chủng hay đã bị nhiễm bệnh trước đó — vẫn còn là một câu hỏi bỏ ngỏ. Họ hiện là thiểu số ở hầu hết các quốc gia, nhưng họ cũng có thể tăng thêm gánh nặng cho bệnh viện nếu họ bị ốm nặng. Các ca tử vong ở Ghana, Bờ Biển Ngà và Madagascar, những nơi có tỷ lệ tiêm chủng thấp, đang tăng mạnh do các ca nhiễm COVID-19 tăng đột biến.

Omicron có phải là biến thể cuối cùng được quan tâm?

Chắc là không. Aris Katzourakis, nhà nghiên cứu tiến hóa của virus tại Đại học Oxford, cho biết nhiều biến thể với khả năng né tránh miễn dịch và lây lan thành công của Omicron có khả năng xuất hiện và chúng có thể có độc lực hơn Omicron.

Biến thể tiếp theo để trở thành tiêu điểm của toàn cầu có thể đã được lưu hành. WHO đang theo dõi hai “biến thể quan tâm” và ba “biến thể đang theo dõi”, cũng như 30 dòng phụ của Delta, Van Kerkhove nói. “Có thể chúng ta phải tiếp tục trải qua nhiều chữ cái Hy Lạp khác.”

Nhưng chính Omicron có thể đã giúp chúng ta có cơ hội chế ngự bất cứ điều gì xảy ra tiếp theo. Việc tiêm phòng và các nhiễm bệnh đã khiến hàng triệu người tiếp xúc với các phiên bản trước của protein gai của SARS-CoV, giúp hệ thống miễn dịch của họ để phản ứng với các biến thể đó. Hanage cho biết, việc nhiễm Omicron có khả năng sẽ tăng cường và mở rộng khả năng miễn dịch, hy vọng làm cho các biến thể mới ít nguy hiểm hơn.

Biên dịch: TS. Nguyễn Thị Thanh Vân, Hồ Thị Thu Hương

Source: Kai Kupferschmidt, Gretchen Vogel. Science. Omicron cases are exploding – Scientists still don’t know how bad the wave will be. 4 Jan 2022

Image from IANS