Sốc phản vệ vì…sex

Tác giả: DS. Phạm Công Khanh

Mấy ngày nay rất nhiều báo chí phương Tây giật tít về trường hợp một phụ nữ ở Baltimore, Maryland (Hoa Kỳ) có dấu hiệu sốc phản vệ sau khi quan hệ với chồng. Mới nghe qua cứ tưởng là bệnh nhân dị ứng với chất liệu của ba con sói, nhưng đọc kĩ thì lại thấy có liên quan đến dược. Nguồn gốc là từ một case report được đăng trên The American Journal of Medicine tháng 08/2019 [1].

Đó là trường hợp một phụ nữ 46 tuổi, nhập viện cấp cứu với các triệu chứng chóng mặt, tiêu chảy, nổi mẩn đỏ trên da, ngứa ở lòng bàn tay và bàn chân, và toát mồ hôi, xảy ra trong vòng 1-2 giờ sau khi quan hệ với chồng. Ở phòng cấp cứu, huyết áp bệnh nhân tụt còn 67/42 và bạch cầu tăng lên 16.8. Bệnh nhân được truyền dịch và khởi phát kháng sinh phổ rộng, bởi vì ban đầu các bác sĩ cho rằng bệnh nhân có thể bị nhiễm trùng huyết (sepsis). Tuy nhiên sau đó, các kết quả cấy máu, cấy phân, thử C.difficile, cũng như chẩn đoán hình ảnh đều cho kết quả âm tính. Huyết áp bệnh nhân và bạch cầu trở về bình thường, các triệu chứng lâm sàng được cải thiện trong 24 giờ sau khi nhập viện, và sau đó bệnh nhân ra viện.

Khai thác kĩ hơn, bệnh nhân khai không uống thuốc hay ăn uống gì bất thường trước khi quan hệ, nhưng có tiền sử dị ứng với penicillin từ nhỏ và không tiếp xúc với penicillin kể từ đó đến nay. Trong khi đó, người chồng đang điều trị viêm nội tâm mạc nhiễm khuẩn (infective endocarditis) tại nhà bằng nafcillin đường tiêm. Kết nối các dữ liệu này, các bác sĩ cho rằng bệnh nhân có thể đã bị sốc phản vệ với penicillin thông qua sự tiếp xúc ở âm đạo với thuốc chứa trong tinh dịch (semen) của người chồng.

Các kháng sinh penicillin, cùng với một số kháng sinh khác, được biết là có thâm nhập ở một nồng độ có thể xác định trong tinh dịch người và có thể được hấp thu toàn thân thông qua lớp biểu mô âm đạo (vaginal epithelium) của phụ nữ. Trong nghiên cứu của Armstrong JR và cộng sự năm 1968 [2], sau 72 giờ dùng thuốc, nồng độ của oxacillin trong tinh dịch bằng 2/3 nồng độ của thuốc trong huyết thanh, nồng độ trong tinh dịch của ampicillin gấp 1.5 lần và đặc biệt, nồng độ của methicillin gấp 10 lần nồng độ thuốc trong huyết thanh. Mặc dù nghiên cứu không thử nghiệm với nafcillin, nhưng ở một mức độ nào đó, có thể suy diễn nafcillin cũng có thể xâm nhập với một nồng độ có thể xác định được trong tinh dịch người. Do phản ứng sốc phản vệ với thuốc được xem là một phản ứng đặc ứng (idiosyncratic reaction) liên quan đến cơ địa, dù hiện diện ở bất kì một nồng độ nào, một tác nhân kháng nguyên cũng đều có thể gây khởi phát phản ứng.

Theo hiểu biết của các nhà nghiên cứu, đây có lẽ là trường hợp thứ 3 của phản ứng loại này được ghi nhận trong y văn. Trước đó, vào tháng 03/2019, một trường hợp tương tự được ghi nhận ở Tây Ban Nha. Nazaret Gómez Caballero và cộng sự [3] mô tả một phụ nữ 31 tuổi vào cấp cứu với các triệu chứng nôn mửa, khó thở và mày đay toàn thân, mặc dù trước đó không uống thuốc hay ăn uống thực phẩm gì bất thường, cũng không phơi nắng hay bị côn trùng cắn, nhưng có tiền sử dị ứng với nhóm penicillin từ bé được xác định sau khi gặp phản ứng với amoxicillin. Các triệu chứng bắt đầu sau khi bệnh nhân quan hệ (bao gồm cả oral sex) không được bảo vệ với bạn tình, người đang sử dụng Augmentin (amoxicillin/acid clavulanic) 500/125 mỗi 8 giờ, ngày thứ 5, để điều trị viêm tai giữa (otitis media), và ông này đã uống thuốc khoảng 4 giờ trước khi quan hệ. Loại trừ các khả năng, các bác sĩ cho rằng bệnh nhân đã phản ứng với amoxicillin trong tinh dịch của bạn tình thông qua oral sex.

Một điều đáng ngạc nhiên hơn, đã có những trường hợp dị ứng tương tự được ghi nhận ở phụ nữ thực hiện thụ tinh trong ống nghiệm (IVF – in-vitro fertilization) với môi trường nuôi cấy phôi (embryo culture medium) có chứa penicillin [4].

Để kết luận, các nhà nghiên cứu cho rằng đây là một ví dụ, mặc dù khá hi hữu, về việc các nhà lâm sàng phải lưu ý đến những phản ứng có hại có thể xảy ra, không chỉ cho bệnh nhân mà còn cho cả gia đình của bệnh nhân nữa. Đồng thời, nó cũng mở ra một hướng tiếp cận khai thác tiền sử mới ở những ca dị ứng chưa rõ nguyên nhân, rất thường gặp và hay bị bỏ qua trên lâm sàng.

* Tài liệu tham khảo:

[1] Marchitto, Mark C. et al. Almost Killed by Love: A Cautionary Coital Tale. The American Journal of Medicine, Volume 132, Issue 8, e650 – e651.

[2] Armstrong JR, Cook FE, Robison JR. Concentration of antibiotic and chemotherapeutic agents in the ejaculum. J Urol. 1968;100(1):72-6.

[3] Gómez Caballero N, Almenara S, Tévar Terol A, et al. Anaphylaxis probably induced by transfer of amoxicillin via oral sex. BMJ Case Rep 2019;12: e227398.

[4] Smith YR, Hurd WW, Menge AC, Sanders GM, Ansbacher R, Randolph JF Jr. Allergic reactions to penicillin during in vitro fertilization and intrauterine insemination. Fertil Steril. 1992;58(4):847-849.