Vaccine chống Covid-19: Cuộc đua tứ mã
Võ Phạm Thuỷ Tiên – Sinh viên ĐH bang Iowa,Mỹ
Trần Thị Quỳnh Hoa – Sinh viên ĐH Chosun, Hàn Quốc
Lâm Trịnh Diễm Ngọc – Sinh viên ĐH Y Dược TP.HCM
TS.DS. Phạm Đức Hùng – ĐH Cincinnati, Ohio, Mỹ
Nhân dịp Đà Nẵng, QN mới có 4 ca nhiễm Covid-19, dưới đây là bài review về 4 vaccine đang tiến gần nhất đến thành công (giai đoạn III) trong tống số hơn 270 vaccine (vắcxin) đã và đang được thử nghiệm từ giai đoạn động vật tới người.
4 vaccine đấy bao gồm:
- AZD1222 bởi AstraZeneca, ĐH Oxford, and và Vaccitech
- BNT162b1, của Pfizer và BioNTech, tiến triển nhất
- mRNA-1273 của Moderna
- Ad5-nCoV bởi CanSino Biologics
1. AZD1222: thấy ‘2 liều’
AZD1222 bao gồm adenovirus vector chứa thông tin mã hoá protein gai (S protein) của SARS-CoV-2. Sau khi tiếp nhận vaccine, protein gai được biểu hiện trong cơ thể người nhận và giúp “huấn luyện” (prime) hệ thống miễn dịch tấn công coronavirus.
Kết quả trong cuộc thử nghiệm Pha I/II cho thấy AZD1222 (trước đó được gọi là ChAdOx1 nCoV-19) có độ an toàn cao và có khả năng tạo miễn dịch chống SARS-CoV-2. Do đó, loại vaccine này có tiềm năng để thử nghiệm tiếp ở Phase II và Phase III. Kết quả được xuất bản trên Lancet vào 20/07 (1).
Thử nghiệm có 1,077 người tham gia, tất cả đều khoẻ mạnh và ở tầm tuổi 18-55. 543 bệnh nhân được ngẫu nhiên tiếp nhận AZD1222 và 534 bệnh nhân tiếp nhận MenACWY (vaccine chống cầu khuẩn màng não). Trong số những bệnh nhân tiếp nhận AZD1222, chỉ có 10 bệnh nhân được tiếp nhận 2 liều vaccine (1 liều cảm ứng – “prime” và 1 liều đẩy mạnh – “boost”), số bệnh nhân còn lại chỉ tiếp nhận 1 liều vaccine. Kháng nguyên trung hoà SARS-CoV-2 (mức độ không đồng nhất)) được tìm thấy trên 35 bệnh nhân tiếp nhận 1 liều AZD1222. Phản ứng miễn dịch ở bệnh nhân tiếp nhận 2 liều ADZ1222 là mạnh nhất, do đó AstraZeneca cho rằng 2 liều là nồng độ tốt nhất cho loại vaccine này.
Một số chuyên gia bày tỏ quan ngại về kết luận trên của AstraZeneca do chỉ có 10 bệnh nhân trong cuộc thử nghiệm trên tiếp nhận 2 liều vaccine, và khuyến khích nên có vài trăm bệnh nhân tham gia vào thử nghiệm Phase II được tiếp nhận 2 liều vaccine để có thể đánh giá chính xác hơn về độ an toàn và khả năng tạo miễn dịch của AZD1222.
2. mRNA-1273: đáp ứng nhanh, mạnh nhưng cần xem xét tính an toàn
Vaccine mRNA-1273 do Moderna nghiên cứu có cấu trúc là đoạn mRNA mã hóa cho “spike protein” –trên bề mặt virus SARS-CoV-2. Bạn này nổi tiếng nhanh từ lúc mới bắt đầu cuộc chơi vaccine, có thể xem lại các bài viết về vaccine của mình để hiểu rõ hơn.
Trong thử nghiệm pha I, ba mức liều 25, 100 và 250 µg được tiêm cho 45 người lớn khỏe mạnh với kết quả tích cực: kháng thể liên kết với spike protein tăng đột biến ở tất cả những người tham gia sau lần tiêm chủng đầu tiên. Ở liều 100 µg, nồng độ kháng thể cao gấp 2,1 lần ở bệnh nhân nhiễm virus; ở liều 250 µg, có 21% người tham gia gặp tác dụng phụ nghiêm trọng. Do đó, Moderna sẽ dùng liều 100 µg trong thử nghiệm pha III sắp tới. Kết quả này được xuất bản trên NEJM (2).
Vaccine mRNA-1273 có thể gây sốc ở vài người khỏe mạnh trẻ tuổi ở liều cao hơn mức bình thường 2,5 lần; có 1 trường hợp gây sốt 39,6 °C ở liều 100 µg.
Tuy là có nhiều tác dụng phụ nhưng theo Moderna, các tác dụng này không phải là rào cản cho các bước tiếp theo.
3. BNT162b1: đáp ứng theo liều biến đổi
Được xem là ứng viên ưu việt nhất trong 4 loại. Cấu thành bởi tiểu phân nano lipid và mRNA biến đổi nucleoside (modRNA) mã hóa cho một kháng nguyên gắn kết với thụ thể nhọn glycoprotein SAR-CoV-2 đã được cắt tỉa.
Lợi thế của loại vaccine này là dễ làm, và kỹ thuật có sẵn, dễ tạo được số lượng lớn.
Pfizer và BioNTech mới công bố dữ kiện ban đầu của thử nghiệm lâm sàng Pha I/II đang tiến hành tại Đức. Trong đó, BNT162b1 tạo ra kháng thể trung hoà trung hòa SAR-CoV-2 theo liều lượng RNA tiêm vào (1, 10, 30, and 50 μg)
– Điểm tốt của thử nghiệm:
- Huyết thanh các tình nguyện viên được tiêm vaccine BNT162b1 cho thấy hoạt tính trung hòa rộng rãi trên 16 biến thể SARS-CoV-2 phổ biến và chống lại chủng D614G.
- Thử nghiệm cũng chỉ ra rằng nồng độ cao lần đầu của các đáp ứng tế bào T (CD4+ và CD8+), chứng tỏ tiềm năng mạnh mẽ cho hoạt động miễn dịch tế bào.
– Hạn chế của thử nghiệm:
- Không biểu diễn một cách rõ ràng sự phụ thuộc liều của độ mạnh phản ứng tế bào T khi dử dụng liều từ 1ug đến 50ug. Ví dụ: 1 ug mRNA cũng có thể kích hoạt phản ứng tế bào T tương đương với 50 ug – điều này nhóm nghiên cứu không giải thích được.
Pfizer và BioNTech cũng đã công bố số liệu của một thử nghiệm lâm sàng Phase I/II về hồ sơ an toàn và kích hoạt miễn dịch tại Mỹ trên 45 tình nguyện viên khoẻ mạnh. Kết quả được công bố vào 1/7 (NCT04368728).
4. Ad5-CoV: liệu kết quả có đáng thất vọng
Ad5-CoV là 1 vaccine tái tổ hợp gắn kết vector adenovirus không phân chia loại 5. CanSino mới xuất bản kết quả Pha II của họ trên Lancet vào 20/07 của thử nghiệm được tiến hành tại TQ. Vaccine này có hồ sơ an toàn tốt tuy nhiên hiệu quả tạo kháng thể không ấn tượng.
Hai liều vaccine được tiêm là 5 và 10 tỉ hạt virus trên 1 ml. Vaccine chỉ kích hoạt kháng thể trung hoà trên khoảng 55% người tham gia, và kích hoạt đáp ứng miễn dịch tế bào T trên 90% người thử nghiệm. Tác dụng phụ quan sát nhiều hơn cả bệnh nhân tiêm mRNA của Moderna. Nhóm nghiên cứu có thể thay đổi cấu trúc và liều lượng, dù không ấn tượng nhưng không phải vaccine này hoàn toàn ‘phế’.
Tóm lại, các vaccine trên đều đang có kết quả ban đầu tốt để triển khai qua Pha III (pha xem xét hiệu quả và tính an toàn trên diện rộng khoảng 30k người tình nguyện; Pha III đã được lên lịch vào cuối tháng 7 (27/7 cho Moderna). Phát triển vaccine với tốc độ ánh sáng thế này có vẻ là lần đầu tiên trong lịch sử nhân loại, chúng ta có thể trông đợi vaccine vào khoảng cuối năm nay hoặc đầu năm sau, để còn mở cửa đón khách du lịch khỏi phải nhận người ‘chui’ nữa!
Tài liệu tham khảo:
- Folegatti et al. Lancet 2020
- Jackson et al. NEJM 2020
- Philippidis et al. Quartet of Covid-19 vaccine candidates
- Zhu et al. Lancet 2020
- Ảnh: (C) Adobe Stock
