Vitamin D và tiền đái tháo đường
Theo thống kê mới nhất của Hiệp hội Đái tháo đường (ĐTĐ) Thế giới (International Diabetes Federation – IDF), năm 2019, thế giới có khoảng 463 triệu người (độ tuổi từ 20-79) mắc bệnh ĐTĐ. Con số này ước tính sẽ tăng lên 700 triệu người vào năm 2045. Đặc biệt là 79% số người trưởng thành mắc ĐTĐ đến từ các nước thu nhập thấp và trung bình. Cứ 5 người trên 65 tuổi thì sẽ có một bệnh nhân ĐTĐ. Năm 2019, ít nhất 760 tỷ đô la Mỹ đã được dùng trong chăm sóc y tế cho đái tháo đường – con số này chiếm 10% tổng chi tiêu của người trưởng thành.[5] Cũng theo báo cáo mới nhất, Việt Nam có khoảng 3,5 triệu người sống chung với đái tháo đường năm 2017. Trong đó, kết quả nghiên cứu quốc gia năm 2015 của Bộ Y tế cho thấy, tỉ lệ người bị bệnh nhưng chưa được chẩn đoán là 69,9%. Tỷ lệ bệnh nhân chưa được chữa trị hiệu quả lên tới 71,1%.
Bổ sung Vitamin D trong phòng ngừa bệnh tiểu đường ở người tiền ĐTĐ?
Trong thập kỷ qua, vitamin D đã nổi lên như một biện pháp điều chỉnh tiềm năng của sinh lý bệnh tiểu đường loại 2 và bổ sung vitamin D đã được giả thuyết rằng là một biện pháp can thiệp đầy hứa hẹn để giảm nguy cơ mắc bệnh tiểu đường. Các nghiên cứu quan sát báo cáo mối liên quan nhất quán giữa mức độ cao hơn của nồng độ 25-hydroxy vitamin D [25(OH)D] trong máu và nguy cơ thấp hơn phát triển bệnh tiểu đường loại 2 trong các đoàn hệ khác nhau. Các nghiên cứu cơ giới học cung cấp một cơ sở sinh học mạnh mẽ cho vai trò quan trọng của vitamin D trong việc cải thiện chức năng tế bào β tuyến tụy, nhưng có ít bằng chứng về tác dụng của nó đối với tình trạng kháng insulin. Cho đến gần đây, bằng chứng từ các thử nghiệm kiểm tra hiệu quả của việc bổ sung vitamin D trong phòng ngừa bệnh tiểu đường vẫn còn thiếu.
Trong số báo hiện hành của Diabetes Care, hai phân tích gộp tổng hợp (meta-analyses) về chủ đề này được công bố. Pramono et al. kết quả tổng hợp từ 18 thử nghiệm nhỏ (tổng số 1.220 người tham gia) kiểm tra hiệu quả của việc bổ sung vitamin D đối với độ nhạy insulin ở người lớn có hoặc tăng nguy cơ kháng insulin. Họ báo cáo không có tác dụng bổ sung vitamin D (chênh lệch trung bình chuẩn hóa −0,01 [95% CI 0,12 đến 0,10]). Zhang et al. tổng hợp kết quả từ tám thử nghiệm (tổng cộng 4.896 người tham gia) kiểm tra hiệu quả của việc bổ sung vitamin D đối với sự tiến tới bệnh tiểu đường ở những người bị tiền tiểu đường. Các tác giả đã tìm thấy một lợi ích đáng kể của việc bổ sung vitamin D đối với sự mắc phải bệnh tiểu đường (tỷ lệ rủi ro 0,89 [95% CI 0,80 .0,99). Ngoài ra, phân tích tổng hợp của năm thử nghiệm (tổng số 1.080 người tham gia) cho thấy những người tham gia bổ sung vitamin D có nhiều khả năng trở lại với mức đường huyết bình thường hơn nhóm không bổ sung vitamin D (tỷ lệ rủi ro 1,48 [95% CI 1,14] 1,12].
Phân tích tổng hợp của Pramono et al. có những hạn chế lớn, chủ yếu dựa trên các nghiên cứu được bao gồm: 1 ) Quần thể mục tiêu là những người có kháng hoặc có nguy cơ kháng insulin, nhưng không có định nghĩa về kháng insulin. 2 ) Quần thể thử nghiệm không đồng nhất. 3 ) Vitamin D có thể được sử dụng cùng với các biện pháp can thiệp khác, điều này có thể làm ảnh hưởng đến tác dụng của vitamin D. 4 ) Kết quả của sự điều tra được xác định bằng các phương pháp khác nhau trong các thử nghiệm. 5 ) Trong tất cả các thử nghiệm, thời gian nghiên cứu là từ 2 đến 6 tháng, quá ngắn để đạt được nồng độ 25(OH)D trong máu ở trạng thái ổn định và có khả năng không đủ để ảnh hưởng đến sinh lý bệnh của bệnh tiểu đường loại 2.
Ưu điểm chính của phân tích gộp tổng hợp là cải thiện sức mạnh thống kê cho kết quả điều tra. Tuy nhiên, khi có nhiều khác biệt về đặc điểm của người tham gia, các can thiệp, phương pháp đánh giá kết quả và chất lượng nghiên cứu giữa các thử nghiệm được đưa vào, kết hợp dữ liệu từ các thử nghiệm đó làm tăng tính biến thiên, làm giảm sức mạnh thống kê, gây khó khăn trong việc xác định hiệu ứng thực. Do đó, phân tích tổng hợp của Pramono et al. không thể kết luận về việc bổ sung vitamin D có cải thiện độ nhạy insulin trong quần thể có ý nghĩa hay không.
Zhang et al. đưa ra một câu hỏi liên quan đến lâm sàng: bổ sung vitamin D có làm giảm tỷ lệ mắc bệnh tiểu đường ở người mắc bệnh tiểu đường không? Bao gồm các thử nghiệm phù hợp với dân số (tiền tiểu đường), can thiệp (vitamin D uống) và kết quả xác định (bệnh tiểu đường dựa trên tiêu chí đường huyết). Phân tích meta này kết hợp kết quả từ ba thử nghiệm lớn nhất, vốn đã không được đưa vào các meta-analysis trước đó, và tạo ra một sự đóng góp bổ sung bằng cách tổng hợp dữ liệu về kết quả của sự trở lại mức đường huyết bình thường, mà thường bị bỏ qua trong nghiệm thử phòng ngừa bệnh tiểu đường.
Tuy nhiên, giả sử những phát hiện của hai tổng quan hệ thống (Systematic reviews) là chính xác, tại sao chúng dường như không đồng thuận: bổ sung vitamin D không ảnh hưởng đáng kể đến độ nhạy insulin, nhưng nó làm giảm nguy cơ mắc bệnh tiểu đường ở những người mắc bệnh tiểu đường. Chúng tôi đưa ra một số giải thích tiềm năng:
1 ) Hiệu quả của việc bổ sung vitamin D có thể không rõ ràng trong thời gian ngắn (2 tháng 6 trong các thử nghiệm độ nhạy insulin ở Pramono và cộng sự) so với nghiên cứu dài hạn về bệnh tiểu đường (2-3 năm qua các thử nghiệm phòng chống bệnh tiểu đường ở Zhang và cộng sự).
2 ) Hiệu quả của việc bổ sung vitamin D rất khó chứng minh ở những người có nhiều rủi ro khác nhau (ví dụ, thừa cân, hội chứng buồng trứng đa nang, đái tháo đường do điều trị bằng dược lý).
3 ) Cho rằng tác động rõ ràng của vitamin D đối với nguy cơ đái tháo đường là tương đối nhỏ ( ~ 12%), nó có thể cải thiện độ nhạy insulin có liên quan trong chỉ một “ ẩn ” tập hợp con nhỏ và có thể không được chú ý khi trung bình với lớn hơn tập hợp con có độ nhạy insulin không bị ảnh hưởng bởi vitamin D.
4 ) Vitamin D không có tác dụng phát hiện đối với tình trạng kháng insulin và hoạt động chủ yếu thông qua việc tăng cường chức năng tế bào β tuyến tụy.
Mặc dù ước tính giảm khoảng 11-12% rủi ro tương đối được báo cáo bởi Zhang et al. có thể xuất hiện tương đối nhỏ, nó có thể có ý nghĩa quan trọng đối với sức khỏe cộng đồng khi áp dụng trong quần thể dân số tiền tiểu đường đang tăng. Chúng ta cũng không nên xem nhẹ lợi ích của việc đảo ngược tiền tiểu đường thành mức đường huyết bình thường. Do đó, trong việc đánh giá các lợi ích tổng thể của việc bổ sung vitamin D, khả năng cao hơn của sự đảo ngược để trở về mức đường huyết bình thường (~ 48% nhiều khả năng trong báo cáo của Zhang et al.) nên được thêm vào bên cạnh việc giảm 12% nguy cơ tiến triển thành bệnh tiểu đường.
Bài viết cùng chủ đề
Hướng dẫn quản lý dùng thuốc bệnh ĐTĐ tuýp 2
Lê Thị Hằng Nga
TS. Nguyễn Thị Thanh Vân
TS.DS. Phạm Đức Hùng
Tài liệu tham khảo :
https://care.diabetesjournals.org/content/43/7/1375
The Effect of Vitamin D Supplementation on Insulin Sensitivity: A Systematic Review and Meta-analysis (Pramono et al.)
https://care.diabetesjournals.org/content/43/7/1659
Effects of Vitamin D Supplementation on Prevention of Type 2 Diabetes in Patients With Prediabetes: A Systematic Review and Meta-analysis (Zhang et al.)
https://care.diabetesjournals.org/content/43/7/1650
Image from depositphotos
